بازرسی دوره ای و منظم سیستم های گرمایش و سرمایش و کل ساختمان همیشه کار خوبی است که صاحبان یا ساکنین ساختمان ها را از بروز مشکلات جدی و پرهزینه در ساختمان و تأسیسات آن در امان می دارد.
یکی از مسائل مهم ساختمان هایی که سیستم تهویه مطبوع کانالی دارند، کثیف شدن اجزاء شبکه کانال اعم از داخل کانال، رجیسترها و گریلها (دریچه های هوای رفت و برگشت) و فیلترهاست. در مورد فیلترها کار خیلی راحت تر است چون یا قابل شستشو هستند یا قابل تعویض؛ ولی پاکسازی کامل سیستم کانال تهویه به این سادگی نیست.
داخل کانالهای تهویه و سایر اجزاء سیستمهای گرمایش و سرمایش مکان های مناسبی برای رشد کپک و قارچ است که عامل بسیاری از بیماری های تنفسی و گوارشی در ساختمان هایی هستند که سیستم تهویه مطبوع کانالی دارند. متأسفانه در اغلب موارد علت اصلی بروز بیماری میان ساکنین ساختمان ها ناشناخته می ماند چون توجه پزشکان معطوف به عوامل دیگری است و حتی فکرش را هم نمی کنند هوای مطبوعی که از کانال های ساختمان خارج می شود و قرار است ممد حیات باشد، ممکن است مخرب ذات از آب در آید!
در اینجا نکات مهمی را در خصوص کشف کپک در سیستم های گرمایش و سرمایش متذکر می شویم که آگاهی از آنها برای شما بسیار ضروری است.
• بسیاری از قسمت های سیستم گرمایش و سرمایش ممکن است برای بازرسی عینی در دسترس نباشند. بنابراین از شخص سرویسکار بخواهید هر گونه کپک یا قارچی را که در سیستم پیدا می کند به شما نشان دهد.
• شما باید آگاه باشید که به رغم شباهت یک ماده به کپک، تعیین این که واقعا این ماده کپک هست یا نه فقط توسط افراد متخصص و از طريق آنالیز آزمایشگاهی امکانپذیر است. یک لابراتوار میکروبیولوژی با دریافت ۵۰ دلار می تواند این کار را انجام دهد.
• اگر کانال ها عایق کاری شده اند و عايق ها مرطوبند یا روی آنها کپک و چودا دارد پاکسازی آن چندان مؤثر نیست و باید عایق را تعویض کرد.
• اگر محیط و شرایط مساعد توليد و رشد کپک از بین نرود، حتی پس از پاکسازی کانال از کپک های موجود، دير یا زود همین وضع تكرار خواهد شد.
کانال ها در معرض هجوم جانوران موذی از قبیل انواع حشرات قرار دارند. همچنین ممکن است در نتیجه تجمع مقدار زیادی گرد و خاک و ذرات معلق در هوا مثل خرده کاغذ و غیره کانال دچار گرفتگی شود.
البته هیچ یک از مطالعات به عمل آمده مؤید این نیست که با پاکسازی داخل کانال مشکلات سلامتی افراد برطرف می شود؛ یعنی مدرکی وجود ندارد که نشان دهد کثیف بودن کانال موجب افزایش ذرات معلق هوای خروجی از کانال شود؛ دلیلش این است که ذرات معلق در هوا به مرور زمان به جداره کانال می چسبند و چنین نیست که کانال کثیف، گرد و غبار چسبیده به جداره هایش را مداوما به جریان هوا اضافه کند. این مهم است که به یاد داشته باشید کثیف بودن کانال فقط یکی از راه های افزایش ذرات معلق در هوای داخل ساختمان است. ذرات و گرد و غباری که در هوای خانه وجود دارند هم از خارج ساختمان وارد می شوند و هم ناشی از فعالیت های داخل ساختمان از قبیل پخت و پز، رفت و روب و جارو کشی، استعمال دخانیات و غیره هستند. به علاوه، هیچ مدرکی دال بر این که گرد و غبار ایجاد شده در نتیجه فعالیت های سبک در ساختمان برای سلامتی خطرناک باشد وجود ندارد.
آژانس حفاظت محیط زیست آمریکا (EPA) پاکسازی کانال ها را مگر به حکم ضرورت توصیه نمی کند چون مزیت این کار هنوز در
بیشتر شرایط نامعلوم است. اما چیزی که EPA بر آن تأکید دارد این است که اگر در خانه بخاری، اجاق، شومینه یا هر وسیله دیگری که از سوخت فسیلی استفاده می کند وجود دارد، حتما باید حفاظت های لازم در برابر گاز مونوکسیدکربن پیش بینی شده و راه های اخراج دود حاصل از احتراق سوخت در این وسایل مورد بازرسی منظم قرار گیرند.
اگر مطمئن نیستید که پاکسازی کانال های تهویه برای خانه شما ضروری است، در این مورد با یک متخصص مشورت کنید.
راهکارهای موثر در مورد پاکسازی کانال های تهویه مطبوع
- قبل از تصمیم گیری درباره پاکسازی کانال های تهویه تا جایی که می توانید راجع به چگونگی این امر از طریق مطالعه کتابچه های راهنما و تماس با منابع و سایت های ذیربط اطلاعات کسب کنید.
- اگر نسبت به مطلوب بودن کیفیت هوای داخل خانه تردید دارید، اول سایر منابع آلودگی هوای داخل را مورد توجه قرار دهید (غیر از آلودگی کانال ها).
- چنانچه بطور مشهود کانالهای تهویه به کپک آلوده شده باشد در اثر تراکم گرد و غبار دچار گرفتگی شده اند درخواست بدهید کانال ها را پاکسازی کنند.
- از شخصی که کار پاکسازی کانال های خانه را انجام می دهد بخواهید که کپک ها یا سایر آلودگی های بیولوژیکی را به شما نشان دهد و بعد از تأیید به آزمایشگاه ذیصلاح ارجاع و نتیجه را در مورد رشد کپکها اخذ کنید یا اصلا به قضاوت شخصی خودتان در ارزیابی اهمیت مسئله کپک ها اعتماد کنید.
- هزینه پاکسازی کانال های تهویه مطبوع (مانند بعضی از انواع داکت اسپلیت ) را حداقل از سه پیمانکار مختلف پرس و جو کنید.
- شما باید تا این حد آگاهی داشته باشید که کانال های تهویه خانه شما از چه جنسی ساخته شده اند: ورق فولادی گالوانیزه، فایبر گلاس، فولادی گالوانیزه با آستر فایبرگلاس و یا از نوع کانال های انعطاف پذیرند؛ چرا که روش پاکسازی داخل کانال به جنس کانال خیلی بستگی دارد.
- استفاده از مواد میکروب کشی در پاکسازی کانال فقط در صورتی مجاز است که قصد جلوگیری از رشد کپک در میان باشد و تازه آن هم تنها طبق دستورالعمل ها و مقررات مربوطه هنگام این کار برای احتیاط از ساختمان خارج شوید.
- از پیمانکار تأسیساتی که کار پاکسازی کانال را بر عهده دارد بخواهید یک برنامه نگهداری پیشگیرانه سالانه را جهت بازرسی منظم سیستم های گرمایش و سرمایش، کنترل رطوبت هوا و تعویض منظم فیلترها به شما ارائه دهد.
چگونگی جلوگیری از آلوده شدن کانال های تهویه مطبوع
قطع نظر از اینکه تصمیم به پاکسازی کانال های تهویه مطبوع ساختمان داشته باشید یا نه، تهیه و اجرای یک برنامه خوب نگهداری پیشگیرانه، برای به حداقل رساندن آلودگی کانال های تهویه ضروری است.
این برنامه را می توانید از پیمانکار تأسیسات خانه تان با مراجع ذیصلاح دیگر درخواست کنید:
جلوگیری از ورود آلودگی به داخل سیستم
• از فیلتر هوایی با حداکثر راندمان پیشنهادی کارخانه سازنده سیستم تهویه مطبوع خانه تان استفاده کنید.
• فیلترها را منظم تعویض کنید.
• اگر فیلترها گرفتگی پیدا می کنند، دوره تعویض آنها را کوتاه تر کنید.
• اطمینان حاصل کنید که تعویض هیچ یک از فیلترها را از قلم نیانداخته اید و هوای عبوری از روی فیلترها نمی تواند از اطراف قاب فیلتر، بای پس کند.
• اگر نگهداری یا بازرسی سیستم گرمایش و سرمایش خانه را به شخص دیگری واگذار کرده اید خاطر جمع شوید که کویل های سرمایش و سینی های آبچکه را نیز کاملا پاکسازی کرده است.
• ضمن عملیات ساخت یا نوسازی خانه که گرد و خاک زیادی تولید می شود، رجیسترها و گریل های رفت و برگشت هوا را کاملا مسدود و هوابندی کنید تا گرد و خاک از آن طریق به داخل کانال وارد نشود و تا بعد از اتمام کار و پاکسازی کامل خانه از گرد و خاک سیستم تهویه مطبوع را به کار نیاندازید.
• داخل خانه را مرتبا با جاروبرقی غبارروبی کنید؛ برای این کار از جاروبرقی هایی استفاده که فیلتر با راندمان بالا (هپا) داشته و گرد و خاک جارو شده را در کیسه مخصوص خود جمع می کنند. به یاد داشته باشید که جاروکشی با جاروبرقی هم مقدار گرد و غبار معلق در هوای خانه را افزایش می دهد که می تواند به داخل کانال ها نیز راه یابد.
• اگر سیستم گرمایش ساختمان شما دارای دستگاه رطوبت زن داخل کانال است، خاطر جمع شوید که عملکرد و نگهداری آن کاملا طبق دستورالعمل کارخانه سازنده آن است.
جلوگیری از خیس شدن کانالها
داخل کانال ها نباید مرطوب باشد. کنترل رطوبت مؤثرترین راه جلوگیری از رشد و تکثیر باکتری ها در داخل کانال هاست.
ورود رطوبت به داخل کانال از طریق نشتی ها، یا چنانچه کانال ها درست ساخته و نصب نشده باشند، از منافذ موجود در اتصالات صورت می گیرد. بررسی های به عمل آمده نشان می دهند که تقطیر رطوبت هوا روی جداره کانال (در صورت پایین تر بودن دمای سطح کانال از نقطه شبنم هوای در بر گیرنده کانال) یا در جوار کویل های سرمایی واحدهای تهویه مطبوع، عامل عمده خراب شدن سیستم است. خیسی کانال یا بالا بودن رطوبت نسبی هوا شاخص مهمی برای احتمال ایجاد و رشد کپک و باکتری در داخل کانال است.
راهکارهای مناسب برای جلوگیری از رطوبت در داخل کانال
- هرگونه نشتی کانال را بدون فوت وقت به نحو صحیح مرمت کنید.
- به کویل های سرمایی که کار رطوبت گیری هوا را بر عهده دارند و منبع اصلی آلودگی های ناشی از رطوبت در سیستم هستند که بالقوه منجر به تولید و رشد کپک می شود، توجه خاصی مبذول دارید. مطمئن شوید که سینی آبچکه درست تخلیه می شود. باقی ماندن آب در این سینی با وجود لرد و لجن در آن حاکی از وجود اشکال است که باید فورا به آن رسیدگی شود تمام عایق کاری ها را در جوار کویل های سرمایی از نظر وجود نقاط خیس بررسی کنید.
- اطمینان حاصل کنید که کانال ها در همه فضاهایی که تحت تهویه مطبوع قرار ندارند نیز به نحو صحیحی عایق کاری و هوابندی شده اند (از قبیل اتاقک های زیر شیروانی و انباری زیر زمین). این امر به جلوگیری از ورود آب حاصل از تقطیر رطوبت هوا به سیستم کمک می کند و از این جهت که سیستم طبق طرح کار کند مهم است. برای جلوگیری از تقطیر رطوبت هوا، باید سیستم گرمایش و سرمایش به نحو صحیح عایق کاری شوند.
- اگر قرار است سیستم تهویه مطبوع تان را تعویض کنید، خاطر جمع شوید که ظرفیت دستگاه جدید برای وضعیت فعلی ساختمان شما کافی است و تمام اتصالات کانال ها کاملا هوابندی شده اند. انتخاب دستگاهی با ظرفیت خیلی بیش از نیاز سبب افزایش دفعات خاموش و روشن شدن دستگاه و تضعیف کیفیت رطوبت گیری آن می شود بویژه در مناطق با رطوبت بالا.
این مقاله مفید ادامه دارد…
ترجمه و اقتباس: دکتر سید مجتبی طباطبایی
